Blokada nosa, częste kichanie, świąd i uczucie przeszkody w nosie, nawracający bądź długotrwały katar, uczucie spływania wydzieliny z nosa po tylnej ścianie gardła to najczęstsze objawy szerokiej grupy schorzeń określanych jako nieżyt nosa. Kiedy pojawia się nagle w związku z infekcją oraz ustępuje wraz z jej zakończeniem mówimy o ostrym infekcyjnym nieżycie nosa. Zdarzają się jednak sytuacje, w których powyższe objawy trwają dłużej niż 4 tygodnie bądź często powracają – wtedy możemy mówić o przewlekłym nieżycie nosa.
Z uwagi na główne przyczyny wyróżniamy alergiczny i niealergiczny nieżyt nosa.
Z alergicznym nieżytem nosa mamy do czynienia wówczas, gdy przyczyną dolegliwości są reakcje alergiczne, które możemy potwierdzić za pomocą badań laboratoryjnych, testów skórnych, bądź donosowej próby prowokacyjnej z alergenem. Objawy nieżytu alergicznego mogą być bardzo różnorodne i występować stale bądź okresowo, stąd też, zgodnie z aktualnymi wytycznymi ARIA (Allergic Rhinitis and its Impact on Asthma) dzielimy go na okresowy i przewlekły (dawniej sezonowy i całoroczny).
Szczególną grupą przewlekłych nieżytów nosa są nieżyty zawodowe – wywołane długotrwałą ekspozycją na czynniki szkodliwe występujące w miejscu pracy. Również tutaj możemy podzielić je na niealergiczne, jak np. powodowane przez drażniące związki chemiczne oraz alergiczne – na przykład alergeny zwierząt i zbóż .
Grupa niealergicznych nieżytów nosa jest bardzo zróżnicowana, bowiem bardzo wiele czynników ma wpływ na funkcjonowanie błony śluzowej nosa. Należą do niej: - nieżyt wywołany przez leki (przyjmowane doustnie): kwas acetylosalicylowy (aspirynę), niesteroidowe leki przeciwzapalne, inhibitory konwertazy angiotensyny (stosowane w leczeniu nadciśnienia tętniczego), leki antykoncepcyjne; ale również tzw. polekowy nieżyt nosa - związany z nadużywaniem leków obkurczających błonę śluzową dostępnych bez recepty (zawierających ksylometazolin, oxymetazolin, nafazolin) - hormonalny nieżyt nosa - związany ze zmianami równowagi hormonalnej podczas cyklu miesiączkowego, ciąży, pokwitania, jak również w niedoczynności tarczycy i akromegalii - smakowy nieżyt nosa – wywołany przez czynniki pokarmowe - starczy nieżyt nosa - charakteryzujący się uporczywym wodnistym wyciekiem nasilającym się po posiłkach i pod wpływem czynników środowiskowych - zanikowy nieżyt nosa - w postaci pierwotnej wywołany przez Klebsiella ozanenae lub jako postać wtórna po urazach, radioterapii, zabiegach chirurgicznych oraz w chorobach takich jak twardziel, ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń, gruźlica, sarkoidoza. - idiopatyczny nieżyt nosa - określany niekiedy jako naczynioruchowy nieżyt nosa - polegający na nadreaktywności błony śluzowej górnych dróg oddechowych na czynniki fizyczne (zmiany temperatury i wilgotności powietrza), zanieczyszczenie powietrza, dym tytoniowy i silne zapachy.
Nietypową jednostką pośród niealergicznych nieżytów nosa jest NARES (ang. NonAllergic Rhinitis with Eosinophilia) – łączący w sobie obraz niealergicznego całorocznego nieżytu nosa z miejscowym naciekiem granulocytów kwasochłonnych (komórek charakterystycznych dla reakcji alergicznych, odpowiedzi na infestacje pasożytnicze oraz kolagenozy).
Z uwagi na wieloczynnikowość i złożony charakter przewlekły nieżyt nosa wymaga wnikliwej analizy przebiegu dolegliwości oraz specjalistycznych badań, ukierunkowanych na ustalenie przyczyny dolegliwości. Zgodnie z aktualnymi europejskimi zaleceniami obejmują one ocenę dolegliwości w oparciu o standaryzowane skale, badanie endoskopowe, badania krwi, testy alergiczne, badania mikrobiologiczne, badanie węchu, badania obrazowe (TK i MR), badania cytologiczne i biopsje błony śluzowej nosa, badania przepływu powietrza w jamie nosa, oznaczenie stężenia tlenku azotu w powietrzu wydychanym oraz ocenę transportu rzęskowego. Nie oznacza to, że wszystkie te badania powinny być wykonywane przy każdym podejrzeniu przewlekłego nieżytu nosa - zakres diagnostyki należy zawsze ustalać indywidualnie. Nie dysponujemy w chwili obecnej pojedynczym badaniem, które pozwalałoby w sposób prosty i pewny na jednoznaczne ustalenie przyczyny nieżytu nosa u każdego pacjenta, dlatego też diagnostyka przewlekłych nieżytów nosa wciąż pozostaje problemem złożonym.
Opracowano na podstawie: ARIA Guidelines -2016 revision; EPOS 2012; European Position Paper on Diagnostic Tools In Rhinology 2019; „Otorynolaryngologia Kliniczna” Red: Niemczyk K, Jurkiewicz D, Składzień J, Stankiewicz C, Szyfter W, Wyd. MediPage 2015.
dr n. med. Błażej Grześkowiak
